Türkiye ekonomisinin orta direği olarak bilinen ve halka yönelik hizmetleriyle ön plana çıkan esnaf ve sanatkarlar odalarındaki olağanüstü seçim kuralları, Anayasa Mahkemesi kararıyla değiştirildi.

Anayasa Mahkemesi’nin Medya İletişim Merkezinden gönderilen açıklamaya göre, meslek odalarındaki olağanüstü genel kurul kararı alınmasına yönelik daha önce dörtte bir üyenin imzasıyla toplanması kararının, beşte iki üyeye çıkarılıp, üye imzalarının noter tasdikli olmasına yönelik kanun maddesi iptal edildi.

“Anayasa Mahkemesi 26/10/2023 tarih ve 2023/71 Esas sayılı dosyada, 7 bin 435 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 640 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 11. Maddesiyle 5 bin 362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nun 44. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan “...dörtte birinin...” ibaresinin “...beşte ikisinin...” şeklinde değiştirilmesinin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline, iptal hükmünün kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesine karar vermiştir.”

Dava Konusu Kural

Dava konusu kuralda, esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşlarının genel kurullarının genel kurul üyelerinin beşte ikisinin noterce tasdik edilmiş imzası ile düzenlenecek tutanak ve gündemle noter kanalıyla yapılacak başvuru üzerine alınacak kararla yönetim kurulu tarafından olağanüstü olarak toplantıya çağrılacağı öngörülmüştür.

Peki, kanunun bu şekilde değiştirilmesiyle ne oldu?

Daha önceleri yüz üyeli odanın olağanüstü genel kurul yapabilmesi için 25 üyenin imza vermesi ve bu imzaların yönetim kuruluna tebliğ / teslim edilmesi yeterli oluyordu.

Bu kanunla ise 100 üyeli odanın genel kurulu için beşte iki kuralına göre 40 üyenin imza toplaması, imzaların noterce tasdikli olması, gündeminde noterlikçe tasdikli olması gerektiği kuralı getirilmişti.

Yani, 25 esnaf yerine 40 esnafın birlikte imza toplaması kuralının Anayasaya aykırı olması, özgürlük ve eşitlik haklarına aykırılık içerdiği gerekçesiyle esnafların denetim ve seçme- seçilme haklarına sınırlama getirildiği iddia edilmişti.  Dava bu karara karşı çıkan esnaf temsilcileri tarafından açıldı.

İptal Talebinin Gerekçesi

Dava dilekçesinde özetle; esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşlarının olağanüstü genel kurula çağrılma usulünün zorlaştırıldığı, bu durumun meslek kuruluşlarının yönetimine mensuplarının katılmasını ve fikirlerini özgürce ifade edebilmesini güçleştirdiği, kuruluşların idari özerkliği ilkesini etkisiz ve karşılıksız bıraktığı, ayrıca devletin esnafı koruyucu ve destekleyici tedbirleri alma yükümlülüğüyle de bağdaşmadığı belirtilerek kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu ileri sürülmüştür.

Mahkemenin Değerlendirmesi ve kararı şöyle;

“Esnaf ve sanatkârlar meslek mensuplarının genel kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilmesi demokratik devlet ilkesinin gerektirdiği katılım araçlarından olup bu toplantıların azınlığın talebiyle gerçekleştirilebilmesi önem taşımaktadır. Nitekim demokrasinin en önemli gereklerinden biri de çoğulculuk olup bu anlamda azınlıkta kalanların da haklarının korunmasına, onların seslerini duyurabilmesine imkân tanınması gerekir. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının yönetiminde istikrarın sağlanması amacıyla, olağanüstü toplantılara çağrı yapılabilmesi için belirli oranda meslek mensubunun aynı yönde irade göstermesinin öngörülmesi kanun koyucunun takdirindedir. Ancak, öngörülecek asgari oranın genel kurul üyelerinin karar ve yönetim organlarını denetleme işlevini ortadan kaldırmasının veya aşırı derecede zorlaştırmasının demokratik devlet ilkesine uygun düşmeyeceği kanaatine varılmıştır.

Kuralla olağanüstü genel kurul toplantısı için öngörülen beşte ikilik oran azınlıkta kalan kişilerin seslerini duyurabilmesini ve anılan kuruluşların işleyişine etkin şekilde katılabilmesini aşırı derecede güçleştirmektedir. Anılan kuruluşların yönetim ve denetim organları çoğunluk tarafından belirlenmektedir. Kuralla azınlığın genel kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilmesi için bir bütün hâlinde hareket etme zorunluluğu dolaylı olarak öngörülmektedir. Başka bir deyişle kural, azınlıkta kalanlar arasında görüş ayrılığı olduğu durumlarda genel kurul üyelerinin karar ve yönetim organlarını denetleme imkânını işlevsiz hâle getirmektedir. Bu itibarla önceki duruma nazaran daha nitelikli bir çoğunluk öngören kuralın demokratik devlet ilkesine uygun olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle kuralın Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir.”

Evet, ortaya çıkan durum bu.

Anayasa Mahkemesi diyor ki; yukarıda izah edilmiş ama ben hatırlatma ve olayın daha iyi anlaşılması adına bu gerekçeyi tekrar yazıyorum; “Kuralla olağanüstü genel kurul toplantısı için öngörülen beşte ikilik oran azınlıkta kalan kişilerin seslerini duyurabilmesini ve anılan kuruluşların işleyişine etkin şekilde katılabilmesini aşırı derecede güçleştirmektedir. Anılan kuruluşların yönetim ve denetim organları çoğunluk tarafından belirlenmektedir. Kuralla azınlığın genel kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilmesi için bir bütün hâlinde hareket etme zorunluluğu dolaylı olarak öngörülmektedir. Başka bir deyişle kural, azınlıkta kalanlar arasında görüş ayrılığı olduğu durumlarda genel kurul üyelerinin karar ve yönetim organlarını denetleme imkânını işlevsiz hâle getirmektedir.”

Demokratik ülkelerde uygulanan ve ülkemizde de 1923 yılından bu yana uygulanmakta olan dörtte bir oranlı imza toplanması halinde odaların, borsaların ve derneklerin olağanüstü genel kurula gitmesine yönelik kanunda yapılan bu değişiklik, demokratik hakların kullanımına engel olmakta.  Anayasa Mahkemesi bu tespiti yapmış. Sonra da yüzde 25 yerine yüzde 40 imza toplanmasını zorunlu hale getirilmesinin Anayasa’ya aykırılık içerdiğine hükmetmiş.

Hayırlısı diyelim. Meslek odaları, özellikle de esnaf odaları yönetimleri, yönetimi ele geçiren kişilerin onlarca yıl sürekli aynı koltukta oturmasına imkan sağlıyor. Bursa dahil pek çok şehrimizde biz bu konuları defalarca tartışıyoruz.