Türk Ombudsman’dan Azerbaycan raporu

Bütün dünyanın gözleri önünde gerçekleştirilen bir işgal ve bu işgalin 30 yıl sürmesi, insanların vatan topraklarından sürgün edilmesi, işkenceler, tehditler ve saldırılar altında yaşamaya zorlaması. Bu tanımın adresi Azerbaycan.

Daha önce Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin dağılması üzerine, başta Türkiye toprakları olmak üzere pek çok ülkenin toprağına göz diken Ermenistan’ın Dağlık Karabağ bölgesini işgal ettiği Azerbaycan, tam tamına 30 yıl sustu. Direndi. Uluslararası çözüm bulunması ve işgalin sona erdirilmesi talebinde bulundu. Birleşmiş Milletlerden medet umdu.

Olmadı. Deyim yerinde ise bu konuyla ilgili pek çok kişi, ülke, toplum, kendilerine insan hakları savunucu dediğimiz örgütler konuştu. Sonuç, sıfıra sıfır, elde var yine sıfır.

Peki şimdi ne oldu? Azerbaycan bölgedeki vatandaşlarının can ve mal emniyetini sağlamak, ülke topraklarının ve vatan topraklarının birliğini sağlama amaçlı olarak bölgeye yaptığı operasyonlarda başarı elde etti.

Türkiye, Kamu Denetiçiliği Kurumu, diğer ismiyle Ombudsmanlık, Azerbaycan’ın dünü, bugünü ve yaşanılan olaylarla ilgili olarak Uluslararası bir rapor hazırladı. Ombudsman Şeref Malkoç, yaptıkları çalışmalarla ilgili olarak şu bilgileri verdi:

İnsanlık 20. yüzyılın ilk yarısında on milyonlarca insanın canına mal olan, daha önce benzer bir yıkım gücü görülmemiş iki büyük dünya savaşını yaşadıktan sonra, bu acılara son vermek ve özellikle her bir fert için yaşam hakkını garanti altına almak amacıyla iki önemli adım atmıştır.

Bunların ilki, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 1948 yılında Birleşmiş Milletlere üye ülkelerce kabul edilmesidir. İkincisi ise bundan iki yıl sonra 1950’de Avrupa Konseyine üye ülkelerce Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS) imzalanmasıdır. Şu an 193 ülke BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesini imzalamış olup, 47 Avrupa Konseyi üyesi ülke de AİHS’ye taraftır ve Sözleşmenin uygulanmasını denetlemek amacıyla oluşturulan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yetkisini tanımıştır.

Başta yaşam hakkı olmak üzere temel insan haklarını korumak amaçlı bu gelişmelere rağmen son 30 yılda insanlığa karşı işlenen suçlara tanıklık ettik ve etmeye devam ediyoruz. 1992-1995 yılları arasında Bosna Hersek’te yaşanan tarihin gördüğü en acımasız katliamlarının birinde tüm Dünyanın gözleri önünde, Avrupa’nın ortasında iki yüz binden fazla Boşnak katledildi. Ruanda’da 1994 yılında sekiz yüz binden fazla Tutsi, Hutularca günlerce süren eylemlerde yine tüm Dünya izlerken öldürüldü. Çoğu zaman bu suçları işleyenler cezasız kalmaktadır.

Azerbaycan-Ermenistan Savaşında Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Tarafından Gerçekleştirilen İnsan Hakları İhlallerine İlişkin Rapor 5 Azerbaycan-Ermenistan Savaşında Ermenistan Silahlı 6 Kuvvetleri Tarafından Gerçekleştirilen İnsan Hakları İhlallerine İlişkin Rapor İnsanlığa karşı işlenen suçlardan en yakın tarihte olanlardan birisi, 1990-1994 tarihleri arasında ve devamında Ermenistan Devleti Silahlı Kuvvetleri tarafından kadın, çocuk ayırt etmeksizin Azerbaycan vatandaşı masum sivillere yönelik işlenen cinayetlerdir.

Birleşmiş Milletlerin kararlarına aykırı bir şekilde 30 yıldır işgal altında tutulan Azerbaycan topraklarında gerçekleşen savaş sırasında Ermenistan Silahlı Kuvvetleri BM İnsan Hakları Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi vb. uluslararası antlaşmaları açıkça ihlal etmiştir.

Ayrıca 27 Eylül 2020’de başlayan çatışmalarda, bağlı oldukları geleneksel uluslararası hukuk ve uluslararası insancıl hukukun temel ilkelerini de ihlal ederek savaş bölgesinden yüzlerce kilometre uzakta olan sivil yerleşim yerlerine uzun menzilli konvansiyonel füzeler fırlatmış; uzun menzilli top atışları ile sivillerin oturduğu çok açık olan evleri ve apartman binalarını, okulları ve ibadethaneleri vurmuştur.

Ombudsmanlar idare ile insanlar arasındaki sorunları çözmenin yanı sıra, birer insan hakları kurumu olarak insan hakları ihlallerini raporlamak ve bunları durdurmakla görevlidirler. Azerbaycan İnsan Hakları Komiseri (Ombudsmanı) Sabina Aliyeva, 14 Ekim 2020 tarihinde yapılan İslam İşbirliği Teşkilatı Ombudsmanlar Birliği (İİTOB) Yönetim Kurulu toplantısında Ermenistan Devleti Silahlı Kuvvetlerinin Azerbaycan vatandaşı sivillere yönelik saldırılarının incelenmesi için bir başvuru yapmış; Yönetim Kurulu üyelerini yerinde inceleme yapmak için Azerbaycan’a davet etmiştir.

Medyaya yansıyan görüntülerde çok ciddi insan hakları ihlalleri yer aldığı için durumu yerinde incelemek ve raporlamak amacıyla kadın ve çocuk haklarından sorumlu Kamu Denetçisi Özlem Tunçak’ın da yer aldığı bir heyetle 21-23 Ekim 2020 tarihlerinde Bakü, Gence ve Mingeçevir şehirlerinde incelemelerde bulunduk. Gence’de bir gece vakti aralarında kadın ve çocukların da içinde bulunduğu sivillerin uyudukları sırada uğradıkları füze saldırıları sonucu oluşan dehşet tablosunu yerinde inceleme fırsatımız oldu.

Anne ve babalarını gecenin bir yarısında bu füze saldırısında kaybeden 16 yaşındaki Sevil Azerbaycan-Ermenistan Savaşında Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Tarafından Gerçekleştirilen İnsan Hakları İhlallerine İlişkin Rapor 7 ile 8 yaşındaki Hüseyin’in yaşadıkları travmaya bizzat şahit oldum. Tanışma fırsatı bulduğum 2 yaşındaki Nilay ise bu saldırılar sırasında ölen anne ve babasının eksikliğini hissederek büyüyecek.

Bu kapsamlı rapor Ermenistan Silahlı kuvvetlerinin 27 Eylül - 10 Kasım 2020 tarihleri arasında Azerbaycan vatandaşı masum sivillere yönelik saldırıları sonucu oluşan insan hakları ihlallerine ilişkin yerinde yapılan inceleme ve tespit sonucu hazırlanmıştır. Savaştan oldukça uzak bir bölgede, sivil yerleşim yerlerine yapılan uzun menzilli füze, top atışı ve diğer silahların kullanıldığı bu saldırılarda 94 sivil Azerbaycan vatandaşı hayatını kaybetmiş; 414 sivil ise yaralanmıştır. Ayrıca ibadethaneler, okullar, kamu binaları, apartmanlar bu saldırılarda tahrip olmuştur. Bu raporla amaçlanan, bu saldırıları tüm objektifliği ve açıklığı ile Dünya kamuoyuna sunmaktır. Böylelikle de tüm sorumluların belirlenerek yargılanmalarını ve hak ettikleri cezaları almalarını sağlamaktır.

Uluslararası insan hakları kurumları ve toplum yaşananlara sessiz kalmamalıdır. Bu raporun hazırlanması aşamasında Azerbaycan ziyaretine katılan kadın ve çocuk haklarından sorumlu Kamu Denetçisi Özlem Tunçak’a ve raporu büyük bir titizlikle kaleme alan Kamu Denetçiliği Uzmanı Hande Hazneci’ye teşekkür ederim. Ayrıca rapora katkı sunan Prof. Dr. Yusuf Şevki Hakyemez ve gazeteci Okan Müderrisoğlu’na da teşekkürlerimi iletiyorum. Savaşların olmaması ve insan hakları ihlallerinin son bulması dileklerimle.

Ombudsman Şeref Malkoç ve çalışma arkadaşlarına böylesine güzel ve kapsamlı bir rapor hazırlayıp, dünya kamuoyuna sundukları için çok teşekkür ediyorum. Dileğimiz, ne Azerbaycan’da ne de dünyanın başka bir bölgesinde böylesine insanlık dramları bir daha yaşanmasın..