Zaman Uludağ’ın yamaçlarından akıyor sanki bu köyde. Güneşi selamlayan cumbalardan gökyüzüne bakanlar bir imparatorluğun geleceğini selamladılar aslında. Uludağ’ın kuzeyinde tüm ihtişamı ve 700 yıllık bozulmayan tarihiyle sizleri bekleyen bir köy “Cumalıkızık”.

Uludağ’ı karşınıza alın ve geçmişe doğru başlayacak olan bu yolculuğun keyfini çıkartın. Bursa merkeze15 Yıldırım ilçesine ise 2 km uzaklıkta bir tabela göreceksiniz. Bu tabelaları takip ettiğinizde sizi tüm ihtişamıyla Cumalıkızık karşılayacak. Tarihi değiştiren bir imparatorluğun yükseldiği yere hoş geldiniz.

Toprak milyonlarca yıldır bırakılan izleri örtüyor. Geçen yüzlerce yılın ardından arkamıza baktığımızda bize nereden ve nasıl geldiğimizi hatırlatan çok az eser ayakta kalabilmiş. Bazen bir dikilitaş, bazen bir kitabe, hepsi görevlerini tamamladı müzelerde huzur içinde uyuyorlar. Çok azı dışında hala yaşayanlar var Cumalıkızık gibi…

Uludağ’ın yamacına saklanmış bu köy, amacı da saklı kalmakmış zaten. Bir savaş dehası Osman Gazi emrini vermiş; “Bursa feth edile..”  Uludağ’ı titreten bu emri Kızık boyundan 7 bey dinlemiş ve hiç vakit kaybetmeden vadi aralarına yerleşmişler. Oğuz Türklerini 24 boyundan birdir Kızıklar. Kızık kelimesi güçlü, disiplinli ve anlamlarına geliyor. Yerleşimin hemen ardından isim verilmiş köylere; Derekızık, Fidyekızık, Cumalıkızık, Değirmenlikızık, Hamamlıkızık, Bayındırkızık, Dallıkızık, Kazıklı, Kiremitçikızık. Kızık köylerinden ilk cami buraya yapıldığı için ilk zamanlar Camikızık denmiş. Sonraları Cuma namazı için köye gelenler Cumalıkızık ismini vermişler.

Bursa kuşatması tam 10 yıl sürmüş Orhan Gazi’nin zaferiyle birlikte Bursa Osmanlı devletinin ilk başkenti oldu. Cumalıkızıklılar savaştan sonra köylerinde hayatlarına devam ettiler. Yaşam alanları genişledi ve birbirinden güzel evler inşa ettiler. Bugün hala ayakta olan bir çok evin taşları o günlerde yerleştirildi. Yaklaşık 270 ev var köyde, 133 ev tecillenmiş ve restore edilmiş. 185 hanenin bacası hala tütüyor. Bini geçkin nüfusuyla Cumalıkızık tüm ihtamışı ile tarihe meydan okuyor. Köy halkı geçen onca zamanda dışarıdan kimseyi almamış aralarına. Bu gün dahi ev almak neredeyse imkansız bu köyden. Diğer köylerden dokusunu kaybetmeden ayakta kalan tek köy olması Cumalıkızık haklının bu konuda ne kadar haklı olduğunu gösteriyor.

Evler taş, ahşap ve kerpiç den yapılmış. İçinde hayvanlar ve insanlar için geniş yaşam alanları saklıyor bu evler. Çamdan yapılma iki tokmaklı kapılar “hayat”a açılıyor.  Hayat kapılardan girildiğinde açılan ilk alan. Gelenler burada karşılanıyor ve diğer alanlara buradan dağılınıyor. Alt katlarda mutfak ve hemen yanında meşhur Osmanlı fırını bulunuyor. Eşsiz lezzetteki köy ekmekleri bu fırınlarda pişiriliyor. Kızık halkı aile hayatına önem veriyor, evlenseler bile çoğu zaman birlikte yaşıyorlar aynı evlerde. Her bir ev saklı bir bahçe gibi, bu duvarlar içinden yaşanıyor, hüzünler ve mutluluklar. Cumbalar sanki evlerdeki huzurun dışarı taşması gibi uzanıyor dar sokaklara. Pencereden baktığınızda yassı taşlarla örülmüş bu dar sokakları görüyorsunuz. Kulaklarınıza gelen bir nehir akıntısı sesi oluyor. Bu su Uludağ’ın yemyeşil ormanlarından ulaşıyor köye. Yüzyıllardır bu suyu kullanıyor köy halkı, hem sulamada hem de evlerinde. Suyun bir kısmı da taş yolların ortasından akarak bütün köyü dolaşarak doğal bir klima gibi serin tutuyor yaz aylarında Cumalıkızık’ı.

Taş yoların altındaysa bir mühendislik harikası olan kanalizasyon sistemi geçiyor. Tarihin en eski gider sistemi ve arıtma tesislerinden biri bu köyde kurulmuş .1989 yılında Yıldırım ilçesine mahalle olarak bağlanana kadar bu arıtma sitem kullanılmış. Fakat köy hala 700 yıl önce kurulan kanalizasyon sistemini kullanıyor. Osmanlı döneminden kalan bir başka yapıysa köy meydanında bulunan tarihi cami. Köye isim verilmesindeki en önemli etken olan camide göze ilk çarpan iki adet mihrap olması. Cami yapılırken yarısı medrese olarak düşünülmüş daha sonraları ortadaki duvar kaldırılarak medrese camiye dahil edilmiş. Ahşap işlemeli tarihi minberi ve iki mihraplı yapısıyla sizleri bekliyor. Camiden birkaç sokak ileride ise dünyanın ikinci dar aralığı karşılıyor sizleri. Neredeyse bir kişinin bile zorlukla geçtiği bu aralık Yunan işgali sırasında bir kurtuluş yolu olmuş köylüler için. İşgal döneminde muhtarın dahiyane hamlesi ile köy yakılıp yıkılmaktan kurtulmuş.

Cumalıkızık köyü tarihi evleri, taş örülü dar sokakları ve asırlık alt yapısıyla dimdik ayakta duruyor. Bu tarihi miras 2014 yılında köylülerinde girişimiyle Unesco dünya mirası listesine girdi. Cumalıkızık artık uluslararası üne kavuşmuş bir sit alanı. Köy halkı geçimini daha çok tarımsal faaliyetlerden sağlıyor. Ahududu, böğürtlen ve kestane çokça yetişiyor bu topraklarda 70 li yıllarda kestaneleri vuran mürekkep hastalığının etkileri yeni yeni geçmeye başlamış. Artık bir başka gelir kapısı da turizm, yerli girişimcilerle başlayan turizm günden güne ilerliyor. Evler restore edilerek butik otellere, kahvaltı ve yemek mekanlarına dönüştürülmüş. Köyün girişinde kurulan büyük medanda köylüler el emeklerini satışa sunuyorlar. Reçeller, ballar, danteller, ahşap hediyelik eşyalar, tarhana ve erişte bunlardan bazıları. Yerli ve arap tursitlerin tercih ettiği Cumalıkızık doğal bir film platosu. Bugünkü ününe de 2002 yılında köyde çekilen “Kınalı Kar” dizisiyle ulaşmış. Bir çok film, dizi ve klip çekimlerine ev sahipliği yapmış olan Cumalıkızık bu gün bile bu eserlerle tanınıyor.

Müzelere gideriz tarihi öğrenmek, geçmişe yolculuk yapmak için, eserler bakar hikayelerini dinleriz. Cumalıkızık’ı bu eserlerden ayıransa hala yaşıyor olması. Tarihi Osmanlı evleri, taş döşeli dar sokakları ve muhteşem doğasıyla 700 yıl önce neyse bugünde öyle Cumalıkızık. Bu köyü gezmeden Osmanlı tarihini ve yapısını anlamak çok zor.
Cumalıkızık tüm samimiyeti ile sizleri bekliyor.