Haluk Bilginer ve Demet Akbağ'ın başrollerini paylaştığı bir Ezel Akay filmi "9 kere Leyla" filmin de bahsi geçen Lilith kimdir diye araştırıyoruz. Türk ve İslam aleminde pek bilinmese de, enteresan bilgilere ulaşıyoruz.

Tevrat’ın ilk bölümü olan Tekvin, daha başlangıcında evren ve insanın yaratılışını konu edinmektedir. Tevrat’ta insanın yaratılışından dört yerde söz edilmekte, ancak insanın erkek ve kadın olarak birlikte yaratılması ile önce erkeğin ardından kadının yaratılması şeklinde iki ayrı anlatım biçimi bulunmaktadır.

Erkeğin (Adem) yaratılışı, sonra ondan ve onun için kadının (Havva) yaratılışı yaygın olarak kabul edilen yaratılış hikayesidir. Ancak kadın ve erkeğin birlikte yaratılışını anlatan ifadeler Hz Havva’dan önce Hz Adem’in başka bir eşi olduğunu düşündürmüş, buradan Lilith efsanesi doğmuştur. Talmud, Midraş, Zohar gibi Yahudi kutsal metinlerinde de geçen Lilit, daha ziyade Yahudiler arasında pek muteber olmayan Ben Sira Alfabesi kitabında anlatılmaktadır.

Buna göre Lilith, Adem’in ilk eşidir ve aynı şekilde yaratıldığı için eşit olduğunu ileri sürerek onunla anlaşamayıp Adem’i ve cenneti terk etmiştir. Bundan sonra Adem’i yalnızlıktan kurtarmak için Havva yaratılmıştır. Lilith ise şeytanla birlikte olmuş, zamanla yeni doğan çocuklara zarar veren ve uykuda erkeklere musallat olan bir şeytana dönüşmüştür. Günümüzde feministler tarafından erkeğin otoritesine ilk başkaldıran kadın olarak görülmektedir

LİLTH KİMDİR?

Tevrat'ta açıkça yer almamasına rağmen; birçok Musevi dini kaynağı 2. Bab'da sözü geçen Havva'nın Adem'in başka bir karısı olduğu, birinci babdakinin ise ilk karısı olan Lilith olduğuna inanır.

İbranilerin eski inanışına (mitolojosine) göre Lilith, Adem ile aynı zamanda ve aynı anda yaratıldığından Âdem'in kendisine eşit olduğu görüşündedir. Adem'le birlikte olmayı şiddetle reddeder. Adem ısrar ettiğinde ise büyü ile kaçar ve onu terk eder. Melekler geri getirmek için Lilith'i bulur ama kendisi Kızıldeniz ile birlikte olduğundan 100 den fazla cin çocuğu olduğunu, bu nedenle artık Adem'e sadık olamayacağını bildirir. Bu arada Tanrı Lilith’i durdurmak için üç melek gönderir. Melekler Lilith’e eğer geri dönmezse 2 günde bir çocuğunu öldüreceklerini söylerler ve geri dönmediği, Tanrıya ve Adem’e itaat etmediği her bir gün için bir çocuğunu öldürürler.

Bunun üzerine Lilith, Adem ile Havva’nın soyundan gelenlerin çocuklarını öldürmeye başlar. Rivayete göre, erkekleri doğduktan 8 gün, kızları ise 20 gün içinde öldürmeye çalışır. Adem ile Havva'nın sınırlı hayat ile lanetlenmeden önce, cennette ölümsüzdü. Lilith'den sonra Tanrı, ismi bilinmeyen bir başka eş daha yaratır ve Adem'de bu yaratılışı seyreder. Gördüklerinden çok etkilenir, yeni eşi kabul etmez. Üçüncü olarak, Daha sonra Adem'i uyutur ve kaburga kemiğinden Havva'yı yaratır. Havva, Adem’in bir parçasından yaratıldığından ona tabi olur.

LİLİTH DÖNMEYİNCE HAVVA YARATILIR

Lilith'e yapılan tehdit boş çıkmaz ve her gün yüzlerce çocuğu öldürülür ve Lilith bu sırada inanılmaz acı çekmektedir. Bu arada Lilith'in gelmeyeceğinden tamamen emin olan Tanrı ise bir gece Adem uyurken ondan aldığı kaburga kemiğinden Havva'yı yaratır.

Havva Lilith'e o kadar benzer ki Adem Lilith'in pişman olup geri döndüğünü düşünür.

Bu sırada canı yanan ve Adem'in Havva'ya olan bağlılığını kabul edemeyen Lilith o andan sonra Adem'den türeyen bütün çocukları öldüreceğine dair yemin eder. Genel inanışta bilindiği üzere Havva Şeytan tarafından kandırılır ve "yasak meyveyi" yediği için Adem ile Cennet'ten kovulup yeryüzüne gönderilir ve ölümlü olurlar.

HAVVA'NIN YASAK MEYVEYİ YEMESİNİ SAĞLADI

Lilith efsanesine göre Havva'yı kandırarak "yasak meyveyi" yemesini sağlayan şeytan sevgilisinin kılığına giren ve intikam almak isteyen Lilith'dir. Ayrıca bu aynı zamanda Lilith'in Adem'den olan çocukları öldürmek üzere ettiği yemini gerçekleştirmesini kolaylaştırdı denilmektedir

Lilith ile ilk olarak, Gılgamış Destanı’nda gecelere ve yeraltının karanlıklarına hükmeden kötü bir dişi karakter olarak karşılaşırız. Sümer, Babil ve Pers mitolojilerinde ise Lilith; vampir kadın, baykuş ve yılan olarak tasvir edilir. Diğer inanışa göre; Lilith geceleri Adem ve Havva’nın soyundan gelen erkeklerin rüyasına girer. Onlara erotik rüyalar göstererek spermlerini çalar. Daha sonra bu spermleri vampir, kurtadam, şeytan ve cin gibi kötü yaratıklar doğurmak için kullanır.

LİLİTH TÜRKLERDE VAR MI?

Bütün bunlara ek olarak, Lilith islamiyette yer almamasına rağmen, Türk Mitolojisinde “Albastı ya da Al Karısı” ismiyle kendine bir yer bulmuştur. Türklerde al basmasın diye lohusa kadının yanına Kur'an konulur veya lohusa kadın kırmızı kurdele takar. Yine buna benzer olarak, lohusa kadın yalnız bırakılmaz. Çünkü, Lilith’in, yani Türk Mitolojisindeki ismiyle Al Karısının yeni doğan çocuğa zarar vermesinden korkulur.

Sonuç olarak, Adem’in ilk karısı Lilith; feminizmin ilk öncüsü, ataerkil topluma baş kaldıran ilk asi dişi olarak betimlenebilir.

Talmud, Midraş, Zohar gibi Yahudi kutsal metinlerinde de geçen Lilith, daha ziyade Yahudiler arasında pek muteber olmayan Ben Sira Alfabesi kitabında anlatılmaktadır.

Türk - İslam kültürüne ''Albastı'' adıyla geçen Lilith'in, lohusalık dönemindeki kadınların bebeklerini çaldığına inanılır. Ancak bunlar tamamen efsanelere dayalı olup Kuran'da ve İncil'de Lilith hiçbir şekilde geçmez.

Yararlanılan Kaynaklar

2 Baruch 12/8. http://www.pseudepigrapha.com/pseudepigrapha/2Baruch.html (15.10.2017)

Baba Bathra 73a. http://www.come-and-hear.com/bababathra/bababathra_73.html (09.09.2017)

Biggs, Mark Wayne (2010). The Case for Lilith, Samson Books.

Dame,Enid, Lilly Rivlin, Henny Wenkart (2004).Which Lilith: Feminist Writers Re-Create the World's First Woman, USA: Oxford.

Eliade, Mircea (2003a). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi-I: Taş Devrinden Eleusis Mysteria'larına. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı.

Eliade, Mircea (2003b). Dinler Tarihine Giriş.

Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı